Prof. Dr. Jan Rotmans is hoogleraar transities en duurzaamheid bij de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij is van mening dat er al jaren een beschaafde, stille opstand gaande is, onder meer in de zorg. Volgens hem kan de huidige coronacrisis helpen om de transitie te versnellen van een kille, harde competitieve samenleving naar eentje die menselijker, mooier, beter en warmer is. Gezondheid.nl sprak uitgebreid met hem.
Een persoonlijk verhaal illustreert bijna perfect wat er misgaat in de zorg, aldus Jan Rotmans. “Ik heb ooit een ernstig fietsongeluk gehad. Toen werd ik ineens patiënt. Ik had alles gebroken in mijn gezicht. Ik kreeg de ene na de andere operatie, alles is vakkundig geheeld. Maar ik kreeg allerlei specialisten over me heen. De een keek naar m’n hersens, de ander keek naar m’n ogen en weer een ander keek naar mijn kaken. Ik vroeg of er niemand naar het geheel keek, want mijn gezicht was veranderd. ‘Nee, dat moet u zelf doen’ was het antwoord. Ik werd technisch best goed geholpen, maar mentaal en geestelijk niet. Ik werd niet gezien als mens, maar als behandelbaar object. Ik was heel onzeker en bang en ik heb heel veel gehuild. Niemand had daar oog voor, behalve de verpleegkundigen. Dat waren mijn helden en heldinnen. Zij zagen het emotionele leed en de specialisten wilden alleen ingrijpen.”
De natuur als voorbeeld
Jan Rotmans maakt een vergelijking met de natuur. Volgens hem is de zorg momenteel ingericht op efficiëntie en rendement. Als er dan een verstoring optreedt, dan ligt alles plat. De natuur werkt anders. Die is veel veerkrachtiger, diverser en crisisbestendiger. “We zijn de verbinding met de natuur kwijtgeraakt. En we zijn ook de verbinding met onszelf kwijtgeraakt. Zolang we niet in verbinding met onszelf staan, kunnen we ook geen nieuwe samenleving creëren die veel verbindender moet zijn. Het gaat niet om ziekte bestrijden alleen. Het gaat om gezonder worden en blijven. De mens moet weer centraal staan.”
Op zoek naar iets beters
We staan niet aan het begin van een verandering, we staan er middenin, zegt Jan Rotmans. “Ik heb het al heel lang over een beschaafde, stille opstand. We kunnen deze crisis gebruiken als een soort katalysator om de zorg echt menselijker, mooier, beter en warmer te maken.” Dat we aan de voet van een nieuw tijdperk staan, voelt Rotmans in de samenleving. “Een deel wil doorgaan met het oude, een deel met het nieuwe en dat levert heel veel onrust en frustratie op. Dan krijg je opkomend populisme en agressie en noem maar op. Eigenlijk is dat een goed teken die chaos. Dat betekent dat we aan het zoeken zijn naar iets beters. En dat zie je in de zorg ook.” Tekenen van de veranderingen die gaande zijn, zijn onder meer de herwaardering van ‘het cement van de samenleving’. Waardering voor agenten, verpleegkundigen, leraren, de mensen die het echte werk doen.
En nu…
“We hebben verbindende leiders nodig. En iedereen kan een leider zijn” gaat Jan Rotmans verder. “Iedereen die een ander helpt, of inspireert is in deze tijd een leider voor mij. We hebben verbinders nodig die het oude met het nieuwe verbinden. Het oude moeten we voor een deel afbreken. En wat goed is, moeten we koppelen aan het nieuwe.” De zorg moet weer meer gaan draaien om mensen. Niet om de grote zorgorganisaties. Preventie is voor een belangrijk deel gericht zijn op preventie. Het voorkomen dat mensen ziek worden. “De zorg zou integraal onderdeel van je leven moeten zijn.” De echte kracht om dit voor elkaar te krijgen, zit in iedereen, volgens Jan. “Als we onze handen ineenslaan en we vormen een vuist, dan is het binnen een paar jaar omgeslagen. Mensen beseffen niet dat ze een verandermacht hebben. En daar ligt een belangrijk deel van mijn werk. Als we het nu doen, dan staan we aan de wieg van de zorgrevolutie.”
